NUEIT D'ALMETAS

En Aragón, ye permaneixita en sieglos a tradición de remerar a os defuntos en a Nueit d’almetas, l’ancestral costumbre celta d’o Samhain de fa más de 2000 años, estió afillata per o imachinario cristiano, ta continar mantenindo o menister de os sers humans de comunicar-se con as almetas de os defuntos.

En o prencipio de noviembre, ritos e simbolos se repiten per tota a nuestra tierra, o fuego d’as veilas e lampetas d’olio, se enchega un recosiro d’as almetas que partiorón, un plato de m’as en a mesa, as veilas nueiturnas…

Cuan caye a nueit, as almetas y os totons, almetas que han deixau o mundo d’os vivos pero no han conseguiu debtrar en o mundo d’os muertos, acucutan de nueit vechilans, arredol d’os fosals, con belons en as manas (dos as almetas, uno los totons), mai azeutes si te los ofreixen o pasarás a ocupar o suyo puesto. A vegatas, deciden fer una gambadeta, por os lugars ta comprobar si os vivos los remeran e respetan, o si les quieren fer compañía de nueit. En realidat, no se tiene medrana a la muerte, se tiene medrana a las almetas. Asinas, cuan bella presona moriba en casa, a tradición yera ubrir as finestras pataleras o tamién, tapar una rodilla negra d’a cambra, ta que a suya almeta no quedase embolicata e podiese ir-se-ne. Avegatas, anque se les vestiba con as suyas millors ropas, no les meteban t’o defunto o suyo calzero, ta que no podiesen tornar t’a suya casa. Atra cosa que yera común, consistiba en zarrar firme a boca e uellos d’o defunto con una rodilla ligata, amás de tappar os foratos d’a nariz, asinas l’almeta no podeba tornar t’o cuerpo.

E si con tot e con ixo, sospeitamos que mos ronda una almeta, un recurso infalible ye minchar chodigas, nomás con olio e cebolla, perque ta que no dentre una almeta en o nuestro cuerpo, lo millor ye plenar-lo d’aire… y si encara asinas dentraba, en cualsiquier inte iba a tornar a eixir.

Tamién en bels fosals de l’Alto Aragón bi ha muntons de zaborros en a dentrata, perque existe a creyencia de que si bella presona pasaba por a puerta, teneba que tirar un zaborro ta que garra almeta le estorrozase t’a muerte.

Texto @eileen.maeve. Traducción Ligallo de Fablans de l’Aragonés. Foto Nabesaires